Οι εκδόσεις Επίκεντρο παρουσίασαν στην ΕΣΗΕΑ, το βιβλίο του Γιώργου Ν. Παπαθανασόπουλου, «Εμφύλιες Μάχες Ιδεών. Ο ιδεολογικός εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα 1946 – 1960».
Το φωτορεπορτάζ.
Το βιβλίο «Εμφύλιες Μάχες Ιδεών. Ο ιδεολογικός εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα 1946 – 1960».
Ο συγγραφέας Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος.
Οι εκδόσεις Επίκεντρο.Το βίντεο και το Live Streaming παρέχονται με την υποστήριξη της Streamia και του Bookia.
Για το βιβλίο και το θέμα του μίλησαν:
- Θανάσης Βαλτινός, συγγραφέας, ακαδημαϊκός
- Τάκης Λαζαρίδης, συγγραφέας
- Διαμαντής Σεϊτανίδης, δημοσιογράφος
- Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος, συγγραφέας, δημοσιογράφος
Τη συζήτηση συντόνισε ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος, εκδότης, συγγραφέας.
«Το διάβασες; Πες τη γνώμη σου στο Bookia!»
Γίνε μέλος και βαθμολόγησε στο Bookia αυτό το βιβλίο και γενικά τα βιβλία που διαβάζεις!
Ο εκδότης του Επίκεντρου Πέτρος Παπασαραντόπουλος καλωσόρισε τους παρευρισκόμενους στην παρουσίαση και αναφέρθηκε στον «άλλο εμφύλιο» που διεξαγόταν παράλληλα με την πολεμική αναμέτρηση των δύο πλευρών, «Ο εμφύλιος των ιδεών», όπως τον χαρακτήρισε, το θέμα του βιβλίου.
Ξεκαθάρισε τον όρο «ιδέες», σε αντίθεση με τη μαρξιστική θεώρηση ότι αυτές είναι μία αντανάκλαση της οικονομικής βάσης και για αυτό αποκαλούνται «εποικοδόμημα», μία απλοϊκή αντίληψη που επικράτησε σε μεγάλο τμήμα των συντηρητικών ή φιλελευθέρων που πιστεύουν ότι οι ιδέες δεν παίζουν κανένα ρόλο, όλα είναι αποφασισμένα, σε αντίθεση με τον ίδιο που υποστηρίζει ότι «οι ιδέες είναι εκδικήτριες, εκπορεύονται από τις κοινωνικές διεργασίες και επιστρέφουν με υλική δύναμη, δύναμη που αλλάζει κοινωνίες, το τσιμέντο του κοινωνικού σχηματισμού».
Τοποθέτησε το εν λόγω βιβλίο στην κατηγορία της «ιστορίας των ιδεών» και το χαρακτήρισε πάρα πολύ σημαντική συμβολή στην οποία ο συγγραφέας σκιαγραφεί το περιβάλλον στο οποίο μαίνεται ο ιδεολογικός πόλεμος, τα δύο στρατόπεδα, το αριστερό και το αστικό, τα οποία κάθε άλλο παρά μονολιθικά είναι προκαλώντας εσωτερικές διαιρέσεις σε αυτά.
Στο αστικό, έχουμε τη διαίρεση μεταξύ συντηρητικών και φιλελευθέρων και στο αριστερό, τους δογματικούς φιλοσοβιετικούς και τους μετριοπαθείς οι οποίοι πίστεψαν στην ουτοπία του σοσιαλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο.
Αυτά τα δύο στρατόπεδα, με τις αντιθέσεις και αντιφάσεις τους, αναλύει ο συγγραφέας με ψύχραιμο τρόπο, με μεγάλο πλεονέκτημα το πλούσιο πραγματολογικό υλικό, απόψεις και αποφάσεις που με «υπομονή μυρμηγκιού» συνέλεξε ο συγγραφέας.
Ως κεντρική διαπίστωση, ο ομιλητής κατέθεσε το ότι οι συντηρητικοί και φιλελεύθεροι στην ιδεολογία πολίτες μπορεί να νίκησαν αλλά έκτοτε αδιαφόρησαν στον έναντι των κομμουνιστών ιδεολογικό πόλεμο, αδιαφορώντας και για τις τραγικές εξελίξεις στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού και την κομμουνιστική προπαγάνδα καταλήγοντας, «οι αστικές δυνάμεις μπορεί να κέρδισαν στα πεδία αλλά έχασαν στη μάχη των ιδεών».
Για την εξήγηση αυτού του φαινομένου, ο συγγραφέας σκιαγραφεί στο βιβλίο κάποιους λόγους, όπως ο πραγματισμός της αστικής παράταξης και το βάρος που έδωσε στην οικονομική ανασυγκρότηση. Συμπλήρωσε ο κος Παπασαραντόπουλος έναν ακόμη λόγο, «το αστικό στρατόπεδο δεν τα πήγαινε πολύ καλά με τις ιδέες, αναπαυόταν στις δάφνες του», είπε και ανέφερε την άποψη του Αλέξανδρου Κίρτση, «η αριστερά ηττήθηκε τη δεκαετία του ’50 και ολοκληρωτικά του ’60, όχι από τις ιδέες αλλά από την αντιπαροχή καθώς τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα εμπνέονταν από τις διαδικασίες της κοινωνικής ενσωμάτωσης και τις δυνατότητες της καταναλωτικής κοινωνίας».
Αυτό το τοπίο συνεχίζει να υπάρχει και μετά το ’60, όπου σταματάει το βιβλίο του συγγραφέα, με την πλήρη ηγεμονία της αριστεράς όπου ο εμφύλιος παρουσιάστηκε με μονοδιάστατο τρόπο και οι ηττημένοι καθαγιάστηκαν και θεωρήθηκε ότι εάν κέρδισαν τον εμφύλιο, η Ελλάδα θα ήταν επίγειος παράδεισος.
Ο κος Παπασαραντόπουλος θεωρεί ότι αυτή η ιδεολογική ηγεμονία της αριστεράς στην μεταπολιτευτική Ελλάδα δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την εντελώς λανθασμένη αντιμετώπιση της κρίσης στην ελληνική κοινωνία.
«Το σύνολο της ελληνικής διανόησης παρελαύνει σε αυτό το βιβλίο, η Ελένη Βλάχου, ο Γιώργος Θεοτοκάς, ο Άγγελος Τερζάκης, ο Θανάσης Πετσάλης Διομήδης, ο Θανάσης Βαλτινός, ο Γιάννης Ρίτσος, ο Μανώλης Αναγνωστάκης, ο Μανώλης Γλέζος, ο Δημήτρης Ραφτόπουλος, ο Νικηφόρος Βρετάκος, αναφέρονται/αναλύονται τα σημαντικότερα περιοδικά ιδεολογικού χαρακτήρας της εποχής, η Εκλογή, οι Εικόνες, η Νέα Εστία, η Επιθεώρηση Τέχνης, η Κριτική και αφιερώνονται αρκετές σελίδες στη δράση των αδελφοτήτων Η Ζωή και Ο Σωτήρ και το ρόλο τους στον ιδεολογικό εμφύλιο», είπε και έκλεισε με τα λόγια του επιχειρηματία Γεωργίου Δράκου, ιδρυτή της εταιρείας ΙΖΟΛΑ, «οι κομμουνιστές διανοούμενοι πέτυχαν να κλονίσουν το ιδεολογικό υπόβαθρο της ελευθερίας, δεν έβλεπαν ότι δεν δημιουργείται πλούτος απογοητεύοντας, απαλοτριώνοντας και εξορίζοντας τους πιο δυναμικούς της αναπτύξεως και της οικονομικής προόδου, δεν έβλεπαν ότι πτωχένοντας οι πλούσιοι δεν πλουτίζουν οι φτωχοί, απέκτησαν ένα επίστρωμα ηθικής ανωτερότητας ώστε να εμφανίζονται ως μεγάλοι διδάσκαλοι δικαιοσύνης θεωρώντας ηθική θέση να μισείς την ιδιοκτησία, το κέρδος, την επιτυχία, τους Αμερικάνους για την πρόοδό τους».
Ο ακαδημαϊκός Θανάσης Βαλτινός ευχαρίστησε τον συγγραφέα για την παρουσία του εκεί και χαρακτήρισε το βιβλίο ως «θησαυρό πληροφοριών και συσχετισμών για μία άγρια και εξαιρετικά επικίνδυνη εποχ, επίμονα πλαστογραφημένη».
Στο βιβλίο παρουσιάζονται οι ιδεολογικές μάχες στις ποικίλες διαστάσεις τους με σαφήνεια και νηφαλιότητα και ο ομιλητής βρίσκει εξαιρετικά ενδιαφέρον τον τρόπο άρθρωσης του μελετήματος, χωρισμένο σε μέρη όπου παρουσιάζονται με πληρότητα τα διάφορα θέματα.
Στο πρώτο μέρος, π.χ., εξετάζεται ο ιδεολογικός εμφύλιος πόλεμος, η προετοιμασία του εδάφους όπου στρώθηκε η τελική σύγκρουση, ένα ορυχείο στοιχείων μέσα από τα οποία παρατηρούμε τα γεγονότα διαπιστώνοντας με μελαγχολία πόσος ιδρώτας κύλησε για «ένα αδειανό πουκάμισο, εντέλει».
Ο ομιλητής σχολίασε την πλούσια βιβλιογραφία και το χωρισμό του βιβλίου σε κεφάλαια, «μικρές θεματικές ενότητες» όπως τις χαρακτήρισε και ανέφερε κάποια από αυτά, πως γράφεται η ιστορία ενός εμφυλίου, η προπαγανδιστική δράση των κομμουνιστών, η αρχή της ιδεολογικής αντιπαράθεσης, η κίνηση της Ζωής στον ιδεολογικό εμφύλιο πόλεμο, η περίπτωση του Μανώλη Γλέζου, η κοινωνική και ιδεολογική πραγματικότητα το ’50, η εκπαίδευση το ’50.
Ο κος Βαλτινός περιέγραψε με αφηγηματικό τρόπο δύο περιστατικά τα οποία δείχνουν την ατμόσφαιρα του βιβλίου του Γιώργου Παπαθανασόπουλου, την περιπέτεια νέων ανθρώπων που είναι απροσανατόλιστοι μέσα σε ένα γενικότερο χάος το οποίο δεν βοηθάει κανέναν να σταθεί στα πόδια του και να αντιμετωπίσει την κατάσταση, μία αφήγηση που μπορείτε να παρακολουθήσετε από το -1:00:40 περίπου του βίντεο.
Ο συγγραφέας Τάκης Λαζαρίδης χαρακτήρισε «εξαιρετικά ενδιαφέρον» το βιβλίο και πρότεινε στην επανέκδοση να προταθεί στον υπότιτλο η λέξη «μονόπλευρος», δηλαδή «Ο μονόπλευρος ιδεολογικός εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα 1946-1960», διότι, όπως υποστήριξε, αυτός ο πόλεμος υπήρξε μονόπλευρος.
Από τη μία μεριά μια στρατιά φανατικών του ιδεολογικού πολέμου διηύθυνε τον ιδεολογικό πόλεμο χωρίς αναστολές και σεβασμό στην αλήθεια και την ηθική, και από την άλλη μεριά μεμονωμένα άτομα προσπαθούσαν μάταια να ανακόψουν την επέλαση της αριστερόστροφης προπαγάνδας, με αναπόφευκτο αποτέλεσμα την ιδεολογική κυριαρχία της αριστεράς η οποία μετατράπηκε και σε πολιτική κυριαρχία, αυτό που ζούμε σήμερα στη χώρα μας.
Αναρωτήθηκε ο ομιλητής, «γιατί η δημοκρατική παράταξη έδειξε τόση αδιαφορία για τον ιδεολογικό πόλεμο;» και παρέθεσε τις δικές του εκδοχές. Πρώτον, «διότι θεώρησε ότι αφού νίκησε στο πεδίο της μάχης ο αγώνας έληξε εκεί και δεν υπήρχε πλέον αντίπαλος» και δεύτερον, «η φιλελεύθερη παράταξη έδρασε κινούμενη με μικροκομματικά κριτήρια, καιροσκοπισμό και ιδιοτέλεια». Πιο συγκεκριμένα, σκέφτηκαν ότι αν αναδειχθούν τα ολέθρια αποτελέσματα των προσπαθειών κατάληψης με τη βία της εξουσίας από το ΚΚΕ, είναι πιθανόν ένα μέρος των ψηφοφόρων του να στραφεί προς την κεντροαριστερά και αυτή η ισχυροποίηση της κεντροαριστεράς θα καταστήσει την κατάληψη της εξουσίας από τη δημοκρατική παράταξη πολύ δύσκολη υπόθεση, για αυτό και δεν συμμετείχε στον ιδεολογικό πόλεμο, με αποτέλεσμα την πλήρη κυριαρχία της κομμουνιστικής ιδεολογίας.
Ο συγγραφέας μιλάει για τα αθώα θύματα του εμφυλίου που πράγματι υπήρξαν και από τις δύο πλευρές, με δυσκολία να καθοριστεί ποια διέπραξε τα περισσότερα. Δεν είναι όμως αυτό το θέμα αλλά το ποιος ευθύνεται για τον εμφύλιο, για τον οποίο αποκλειστικός υπεύθυνος είναι η κομμουνιστική αριστερά η οποία δρούσε υπακούοντας αυστηρά στις εντολές της Μόσχας. «Αυτό δεν είναι κάτι που το υποστηρίζει μόνον ο ίδιος αλλά και οι ίδιοι οι ηγέτες του ΚΚ και του Δημοκρατικού Στρατού (ΔΣ)», είπε ο κος Λαζαρίδης και ανέφερε δήλωση του Ζαχαριάδη, «θυσίασα για τους σοβιετικούς τα παλικάρια του ΔΣ», του Δημήτρη Βλαντά, «οι σοβιετικοί μας έσπρωξαν στον εμφύλιο», του Γιώργου Γούσια, «Απρίλης του ’44 έρχεται εντολή από τη Μόσχα να σταματήσουμε τον εμφύλιο και εμείς αρχίσαμε να τα μαζεύουμε ενώ σε ένα μήνα πήραμε νέα εντολή να συνεχίσουμε, παρά το εμφανές του αναπόφευκτου της ήττας».
Ο ομιλητής αναφέρθηκε και στην αφήγηση του Αλέξανδρου Σβώλου, συνομιλίας που είχε με τον Γεώργιο Παπανδρέου από την οποία προκύπτει ότι «η μεταβολή του ΚΚ υπήρξε απότομος και οφείλεται σε εξωτερικάς υποδείξεις», και σε αυτές τις λέξεις υποστηρίζει ο κος Λαζαρίδης ότι κρύβεται όλη η αλήθεια για τον Δεκέμβρη.
Στο ερώτημα που θέτει ο συγγραφέας στον επίλογό του, «που πάει ο σύγχρονος κόσμος; που πάει η χώρα μας;», ο κος Λαζαρίδης παρέθεσε στοιχεία που επιτρέπουν αισιοδοξία. Πρώτον, ο δημοκρατικός κόσμος τον 20ο αιώνα αντιμετώπισε νικηφόρα και τον μαύρο και τον κόκκινο φασισμό και δεν απειλείται ούτε από το Ισλάμ ούτε από την τρομοκρατία ούτε από άλλες εξάρσεις εθνικισμού, ρατσισμού κ.λπ. Δεύτερον, η ανθρωπότητα μπαίνει δυναμικά στην 4η βιομηχανική επανάσταση ανοίγοντας ασύλληπτες δυνατότητες στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που θα φέρει και αλλαγή των παραγωγικών σχέσεων περνώντας από το βασίλειο της ανάγκης στο βασίλειο της ελευθερίας.
«Τα δύο κόμματα που κυβέρνησαν μεταπολιτευτικά τη χώρα, πρόδωσαν την αποστολή τους. Αντί να οικοδομήσουν μία αστική δημοκρατία κατά τα πρότυπα της Δύσης, προτίμησαν την καλοπέραση με δανεικά και έστρωσαν το δρόμο για τον ΣΥΡΙΖΑ οδηγώντας τη χώρα κόντρα στο ρεύμα της ιστορίας», είπε ο κος Λαζαρίδης κλείνοντας και σχολίασε ότι την ελπίδα ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα ηττηθεί την ενισχύει η κυκλοφορία βιβλίων όπως αυτό του Γιώργου Παπαθανασόπουλου και συνεχάρη τον συγγραφέα του.
Ο δημοσιογράφος Διαμαντής Σεϊτανίδης ευχαρίστησε για την πρόσκληση και δήλωσε ότι το βιβλίο ήταν για τον ίδιο μία σειρά από εκπλήξεις. Περιέγραψε περιστατικό στο γραφείο του όπου στην ένταση της καθημερινότητας δέχεται κλήση από τον συγγραφέα Γιώργο Παπαθανασόπουλο ο οποίος τον ενημερώνει για την έκδοση αυτού του βιβλίου. Παραδέχτηκε ότι η πρώτη του σκέψη αδίκησε το βιβλίο θεωρώντας ότι θα διαβάσει περίπου τα ίδια πράγματα, ίσως με καλύτερο τρόπο, λόγω του συγγραφέα του. Απολογήθηκε για αυτή του την προσέγγιση η οποία ανατράπηκε διαβάζοντας το βιβλίο.
Τα βιβλία για τον εμφύλιο τα κατατάσσει σε τρεις κατηγορίες, «της μιας πλευράς», «της άλλης πλευράς» και «”η πυραμίδα 267″, του Ρένου Αποστολίδη» που δεν είναι καμιάς πλευράς, το προσωπικό δράμα ενός ανθρώπου που δεν ήθελε να πολεμήσει τους αδελφούς του παρά το ότι αναγκάστηκε να το κάνει.
Διαβάζοντας το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, του έκανε εντύπωση η συνεχής παραπομπή του συγγραφέα στον Ντοστογιέφσκι, στον Σβορώνο, στον Τρόσκι, στον Ιβάν Κλίμα, στον Στάθη Καλύβα. Αυτό του έδωσε μία εντελώς διαφορετική εικόνα για το βιβλίο απ’ ότι πριν. Συνεχίζοντας την ανάγνωση είδε να παρελαύνουν ο Όργουελ, ο Χάξλεϊ, ο Κέστλερ, ο Παπαϊωάννου, ο Καστοριάδης, ο Γκόργκι.
«Ο ιδεολογικός πόλεμος δόθηκε», είπε ο κος Σεϊτανίδης αλλά μετά την ανάγνωση του βιβλίου καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «δεν χάθηκε τότε αλλά αργότερα». Για την υποστήριξη αυτής της θέσης ανέφερε τις εκλογές της εποχής υποστηρίζοντας ότι εάν είχε χαθεί, δεν θα εκλέγονταν αστικές δυνάμεις έως και το ’65, χάθηκε αργότερα για πολλούς και διαφορετικούς λόγους.
Εξήγησε αυτή την έκβαση λέγοντας ότι «η ιδεολογία της ελευθερίας υποφέρει στη στράτευση, αν πρέπει να στρατευτείς σε μία μάχη ως φύσει ελεύθερος, υποφέρεις, όπως και η στρατευμένη ιδεολογία υποφέρει σε καθεστώς ελευθερίας».
Στα πλεονεκτήματα του βιβλίου πρόσθεσε δύο επιπλέον προσόντα τα οποία διαπίστωσε μετά την ανάγνωσή του. «Πρώτον, όποιος το πάρει παίρνει ένα βιβλίο και έχει δύο», είπε ο ομιλητής εννοώντας το και ως βιβλίο αναφοράς, ως πηγή ενημέρωσης και παραπομπών. «Δεύτερον, βοηθάει σε συμπεράσματα όχι ως μία ευθύγραμμη οδό με διαχωρισμό καλών και καλών», για αυτό και το κάνει πολύτιμο αφήνοντας στον αναγνώστη την ευθύνη να αφομοιώσει αυτό που θέλει.
«Κόσμημα για κάθε βιβλιοθήκη» χαρακτήρισε το βιβλίο, «για κάθε Έλληνα ο οποίος σέβεται όλα όσα η λέξη περικλείει», είπε ο κος Σεϊτανίδης κλείνοντας την ομιλία του.
Ο συγγραφέας Γιώργος Παπαθανασόπουλος αναίρεσε όλα όσα σχεδίασε να πει ακούγοντας όσα ειπώθηκαν νωρίτερα από τους άλλους ομιλητές και τον κάλυψαν πλήρως. Ευχαρίστησε την οικογένειά του, τους φίλους του, τους συνεργάτες του που τον στήριξαν σε αυτό το έργο. Ευχαρίστησε ιδιαίτερα τον Ακαδημαϊκό Θανάση Βαλτινό τον οποίο θεωρεί ως τον κύριο υπεύθυνο για την έκδοση αυτή παροτρύνοντάς τον να το εκδώσει αφού διάβασε τα πρώτα κείμενα.
Ευχαρίστησε όλους τους ομιλητές με μία περιεκτική αναφορά στο έργο του καθενός.
Το «Εμφύλιες μάχες ιδεών» είναι ένας θησαυρός πληροφοριών και συσχετίσεων για μια εποχή άγρια και εξαιρετικά επικίνδυνη. Για μια εποχή επίμονα πλαστογραφημένη….Έχουν περάσει ήδη εβδομήντα χρόνια και είναι εντυπωσιακή η επιμονή των τότε ηττημένων να επιβάλλουν – το έχουν καταφέρει σχεδόν – τη δική τους ιστορική εκδοχή. Στις «Εμφύλιες μάχες ιδεών» παρουσιάζονται αυτές στις ποικίλες διαστάσεις τους, με σαφήνεια και νηφαλιότητα. Βρίσκω εξαιρετικά ενδιαφέροντα τον τρόπο άρθρωσης του μελετήματος. Χωρισμένο σε μέρη, παρουσιάζει σε κάθε ένα με πληρότητα τα διάφορα θέματα. Στο πρώτο π.χ. εξετάζεται ο ιδεολογικός εμφύλιος πόλεμος. Είναι η προετοιμασία του εδάφους πάνω στο οποίο θα κριθεί η τελική σύγκρουση.
Πρόκειται για ένα ορυχείο στοιχείων. Μέσα από αυτά παρατηρώντας κανείς τα γεγονότα από τη σημερινή απόσταση διαπιστώνει, με μελαγχολία, πόσος πνευματικός ιδρώτας κύλησε για ένα αδειανό πουκάμισο, εν τέλει.
Σαν πρόσθετο προσόν του βιβλίου πρέπει να αναφέρω την πλούσια βιβλιογραφία.
– Θανάσης Βαλτινός
Ο Γιώργος Ν. Παπαθανασόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1946. Σπούδασε Χημεία και Θεολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μετεκπαιδεύτηκε σε θέματα Μάνατζμεντ. Από το 1982 συνεργάστηκε ως συντάκτης και αρχισυντάκτης του περιοδικού Εποπτεία και αρθρογράφησε στον Οικονομικό Ταχυδρόμο. Από το 1991 αφιερώθηκε αποκλειστικά στην δημοσιογραφία, ως συντάκτης των εφημερίδων Ελεύθερος Τύπος και Τύπος της Κυριακής όπου συνεχίζει να αρθρογραφεί. Αρθρογραφεί επίσης σε ιστοσελίδες και μπλογκς.
Προσθήκη σχολίου